December 01, 2025
રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચે ચાલી રહેલા યુદ્ધે રશિયાના વસ્તી વિષયક સંકટને વધુ ઘેરું બનાવ્યું છે. દરમિયાન, રશિયન સરકારે એક વિવાદાસ્પદ પગલું ભર્યું છે, જેમાં સગીર શાળાની છોકરીઓને ગર્ભવતી થવા અને બાળકો પેદા કરવા માટે 100,000 રુબેલ્સ (આશરે રૂ. 1 લાખ) ના નાણાકીય પ્રોત્સાહનો આપવાની યોજના શરૂ કરવામાં આવી છે.
આ નીતિને રશિયાના ઘટતા જન્મદર અને યુક્રેન યુદ્ધમાં ભારે લશ્કરી નુકસાન સાથે જોડવામાં આવી રહી છે. ટીકાકારો કહે છે કે આ પગલું નૈતિક રીતે ખોટું જ નથી પણ તે દેશની લશ્કરી વ્યૂહરચનાનો ભાગ પણ હોઈ શકે છે.
આ વિવાદાસ્પદ યોજના શું છે?
આ યોજના, જે માર્ચ 2025 માં ઓરિઓલ, બ્રાયન્સ્ક અને કેમેરોવો સહિત 10 રશિયન પ્રદેશોમાં શરૂ કરવામાં આવશે, તેમાં ગર્ભવતી બનેલી શાળાએ જતી છોકરીઓને 100,000 રુબેલ્સ (લગભગ £900) ની એક વખતની ચુકવણી મળશે. સમાચાર એજન્સી પીટીઆઈ અનુસાર, આ નીતિ પહેલા ફક્ત 18 વર્ષથી વધુ ઉંમરના યુનિવર્સિટી અને વ્યાવસાયિક વિદ્યાર્થીઓ માટે હતી, પરંતુ હવે તેને સગીર શાળાની છોકરીઓ સુધી લંબાવવામાં આવી છે. તેનો હેતુ રશિયાની ઘટતી વસ્તીને વધારવા અને લાંબા ગાળાની લશ્કરી અને આર્થિક સ્થિરતા સુનિશ્ચિત કરવાનો છે.
રશિયાનો જન્મ દર 2023 માં ઘટીને પ્રતિ મહિલા 1.41 બાળકો થઈ ગયો છે, જે વસ્તી સ્થિરતા માટે જરૂરી 2.05 કરતા ઘણો ઓછો છે. યુક્રેન યુદ્ધમાં અંદાજે 2.5 લાખ સૈનિકોના મૃત્યુ અને લાખો યુવાનોના દેશમાંથી ભાગી જવાથી આ સંકટ વધુ ઘેરું બન્યું છે. ૧૪૩ મિલિયનની વસ્તી ધરાવતો વિશ્વનો નવમો સૌથી મોટો દેશ રશિયા હવે વસ્તી વિષયક પતનની આરે છે.
Trending News
‘ગર્ભવતી સેના’નો પ્રશ્ન
રશિયન રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિને વારંવાર વસ્તી વૃદ્ધિને રાષ્ટ્રીય પ્રાથમિકતા ગણાવી છે, તેને લશ્કરી શક્તિ અને પ્રાદેશિક વર્ચસ્વ સાથે જોડી છે. કેટલાક નિષ્ણાતો આ નીતિને યુક્રેન યુદ્ધ સાથે જોડી રહ્યા છે, જ્યાં રશિયાને ભારે લશ્કરી નુકસાન થયું છે. X પરના કેટલાક વપરાશકર્તાઓએ તેને “ગર્ભવતી સેના” ગણાવી છે, અને દાવો કર્યો છે કે રશિયા ભવિષ્યની લશ્કરી જરૂરિયાતો માટે યુવા વસ્તીને તૈયાર કરવા માંગે છે. એક યુઝરે લખ્યું, ‘આ ફક્ત વસ્તી વધારવાની નીતિ નથી, પરંતુ નવી પેઢીને યુદ્ધ માટે તૈયાર કરવાની રણનીતિ છે.’
રશિયાએ 2024 માં ‘બાળ-મુક્ત પ્રચાર’ પર પ્રતિબંધ મૂકતો કાયદો પસાર કર્યો હતો, જે હેઠળ કોઈપણ વ્યક્તિ કે સંગઠન લગ્ન અને બાળકો પેદા કરવા કરતાં એકલ જીવન કે કારકિર્દીને પ્રાધાન્ય આપવાની હિમાયત કરી શકશે નહીં. વધુમાં, ખાનગી દવાખાનાઓમાં ગર્ભપાત પર સખત પ્રતિબંધ છે, અને સરકારી હોસ્પિટલોમાં પણ તેને નિરુત્સાહિત કરવામાં આવે છે. પુતિને સ્ટાલિન યુગના ‘માતૃત્વ ચંદ્રક’ને પુનર્જીવિત કર્યો, જે 10 કે તેથી વધુ બાળકો ધરાવતી મહિલાઓને 10 લાખ રૂપિયા સુધીનું ઇનામ આપે છે.
જાહેર અભિપ્રાય શું છે?
રશિયન પબ્લિક ઓપિનિયન રિસર્ચ સેન્ટરના સર્વે મુજબ, 43% રશિયનો આ નીતિને સમર્થન આપે છે, જ્યારે 40% તેનો વિરોધ કરે છે. ટીકાકારો કહે છે કે સગીર છોકરીઓને ગર્ભવતી થવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવી નૈતિક રીતે ખોટું છે અને કિશોરાવસ્થામાં ગર્ભાવસ્થાના દરમાં વધારો કરી શકે છે. મોસ્કો ટાઈમ્સ અનુસાર, આ નીતિ ‘સગીરોને માતા બનવા માટે દબાણ કરવા’ જેવી છે, જે સામાજિક અને આરોગ્ય જોખમો વધારી શકે છે.
તે જ સમયે, સમર્થકો દલીલ કરે છે કે રશિયાના વસ્તી વિષયક સંકટને ઉકેલવા માટે આ નીતિ જરૂરી છે. ઓરિઓલ પ્રદેશના ગવર્નર આન્દ્રે ક્લિચકોવે આને રશિયાના શ્રમ મંત્રાલયની ભલામણો અનુસાર વર્ણવ્યું. જોકે, સોશિયલ મીડિયા પર આ નીતિની તુલના “યુદ્ધ માટે માનવ સંસાધન તૈયાર કરવા” સાથે કરવામાં આવી રહી છે, ખાસ કરીને કારણ કે રશિયાએ “યુનાર્મિયા” જેવા લશ્કરી તાલીમ કાર્યક્રમો માટે યુક્રેનના કબજા હેઠળના પ્રદેશોમાં બાળકોને ભરતી કર્યા છે.
વૈશ્વિક દૃષ્ટિકોણ: પ્રજનન નીતિઓ માટે સ્પર્ધા
રશિયા એકમાત્ર એવો દેશ નથી જે પોતાની વસ્તી વધારવા માટે આવી નીતિઓ અપનાવે છે. ઘણા દેશો નીચા જન્મ દરને પહોંચી વળવા માટે પ્રોત્સાહનો આપી રહ્યા છે:-
સિંગાપોર: ત્રીજા બાળક માટે 6 લાખ રૂપિયાની સબસિડી.
જોકે, આ નીતિઓની સફળતા મર્યાદિત રહી છે. પોલેન્ડમાં વધુ આવક ધરાવતી મહિલાઓ તેમની કારકિર્દીને કારણે આ પ્રોત્સાહનોનો પ્રતિસાદ આપે તેવી શક્યતા ઓછી છે. હંગેરી અને પોલેન્ડ જેવા દેશોએ પણ ગર્ભપાત પર કડક નિયંત્રણો લાદ્યા છે, જેને ટીકાકારો મહિલાઓની પ્રજનન સ્વતંત્રતા પરના હુમલા તરીકે જુએ છે.
યુદ્ધની અસર શું છે?
યુક્રેન યુદ્ધે રશિયાના વસ્તી વિષયક પડકારોને વધુ વકરી દીધા છે. અંદાજ મુજબ, 600,000 થી વધુ રશિયન સૈનિકો માર્યા ગયા છે અથવા ઘાયલ થયા છે, અને 10 લાખથી વધુ યુવાન, શિક્ષિત લોકો દેશ છોડીને ભાગી ગયા છે. આનાથી માત્ર રશિયાની લશ્કરી શક્તિ પર અસર પડી રહી નથી, પરંતુ તેની ભાવિ વસ્તીમાં પણ ઘટાડો થઈ રહ્યો છે. રશિયાની નીતિઓ, જેમ કે “યુનાર્મિયા” કાર્યક્રમ, જે કબજા હેઠળના યુક્રેનિયન પ્રદેશમાં બાળકોને તાલીમ આપે છે, તે દર્શાવે છે કે સરકાર યુવા પેઢીને લાંબા ગાળાની લશ્કરી વ્યૂહરચના માટે તૈયાર કરવા માંગે છે.