ભારતનું મોટાભાગનું ચલણ કાગળ પર છપાય છે. કાગળ સારી ગુણવત્તાનો હોવા છતાં, તે હજુ પણ કાગળ છે. ઘણી વખત જાણી-અજાણ્યે નોટો ફાટી જાય છે. આવી સ્થિતિમાં ફાટેલી નોટ ધરાવનાર વ્યક્તિ પરેશાન થઈ જાય છે કે હવે શું કરવું? જો તમારી પાસે પણ ફાટેલી નોટ હોય તો ટેન્શન છોડીને બેંકમાં જઈને બદલાવી લો. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) એ ક્ષતિગ્રસ્ત અથવા ફાટેલી નોટો બદલવાની પ્રક્રિયા નક્કી કરી છે.
તમારી જાણકારી માટે તમને જણાવી દઈએ કે ફાટેલી નોટો કોઈપણ બેંકમાંથી બદલી શકાય છે. જરૂરી નથી કે તમે તે બેંકના જ હોવ. તમે તમારી નજીકની કોઈપણ બેંક શાખામાં જઈને આ સુવિધાનો લાભ લઈ શકો છો.
વાસ્તવમાં, બેંકે કન્વર્ટિબલ નોટોને ચાર અલગ-અલગ કેટેગરીમાં વિભાજિત કરી છે. પરંતુ, આજે અમે બે ભાગમાં વહેંચાયેલી નોટો વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ. જે નોટના બે ટુકડા થઈ ગયા હોય તેને ફાટેલી નોટ કહેવામાં આવે છે. ફાટેલી નોટોની શ્રેણીમાં તે નોટોનો પણ સમાવેશ થાય છે. ફાટેલી નોટો જમા કરાવનાર વ્યક્તિને કેટલા પૈસા પાછા મળશે તે ફાટેલી નોટ પર આધાર રાખે છે. આ અંગે આરબીઆઈએ નિયમો જાહેર કર્યા છે.
જો તમારી નોટ 50 રૂપિયા, અથવા 20 રૂપિયા, 10 રૂપિયા, 5 રૂપિયા અથવા તેનાથી ઓછી છે, તો તમને એક શરત પર સંપૂર્ણ મૂલ્ય મળશે. બે અથવા વધુ ભાગોમાં વિભાજિત નોટનો સૌથી મોટો ભાગ 50 ટકા કે તેથી વધુ હોવો જોઈએ. આવી સ્થિતિમાં, તમને બેંક તરફથી તે નોટની સંપૂર્ણ કિંમતના પૈસા આપવામાં આવશે. RBI એ નોટો માપવા માટે સંપૂર્ણ નિયમો અને નિયમો બનાવ્યા છે. તેમના આધારે, તે નક્કી કરવામાં આવે છે કે નોટનો સૌથી મોટો ભાગ કેટલી ટકાવારી છે. જો મોટો ભાગ વિસ્તારના 50 ટકા કરતા ઓછો હોય તો તે નોટનો દાવો પણ નકારી શકાય છે.
જ્યારે રૂ. 50 કે તેથી વધુની નોટોને 2 કે તેથી વધુ ભાગોમાં વહેંચવામાં આવે ત્યારે અલગ-અલગ નિયમો હોય છે. જો તે નોટના સૌથી મોટા ભાગનું ક્ષેત્રફળ 80 ટકા કે તેથી વધુ હોય તો થાપણદારને આવી નોટ પર સંપૂર્ણ પૈસા મળશે જેને બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવશે. જો ફાટેલી નોટનો એક ભાગ 40 ટકાથી વધુ અને 80 ટકાથી ઓછો હોય તો તેના પર અડધી કિંમત આપવામાં આવશે. તેવી જ રીતે 200 રૂપિયાના બદલે માત્ર 100 રૂપિયા જ મળશે. જો નોટનો સૌથી મોટો હિસ્સો 40 ટકાથી ઓછો હોય તો બેંક તેને બદલવાની ના પાડી શકે છે.